Κάθε χρόνο βλέπουμε το ίδιο σενάριο. Την
ίδια σχεδόν περίοδο παρατάσσονται τα τρακτέρ στους δρόμους, η τηλεόραση
προβάλλει τις ίδιες εικόνες, οι συνδιακλιστές και οι Υπουργοί
επαναλαβάνουν τις ίδιες θέσεις και υποσχέσεις. Λες και δεν μεσολάβησε
τίποτε στη χώρα, ούτε κρίση, ούτε αλλαγές πολιτκής. Κι όμως η κρίση
χτυπά έντονα και τον αγροτικό τομέα αλλάζοντας ριζικά τα δεδομένα.
Στα γνωστά προβλήματα προστίθενται νέα, οι γνωστές παθογένειες
πρέπει να αντιμετωπισθούν στα νέα πολιτικά δεδομένα. Εθνικά και
κοινοτικά. Επιδοτήσεις, φορολογία, προτεραιότητες, όλα αλλάζουν. Κι
ευτυχώς γιατί αφού το παλιό μοντέλο μας οδήγησε στο τέλμα πρέπει να
φτιάξουμε το νέο.Ο Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθηγητής κ. Γιώργος Παπαστάμκος, επισημαίνει σχετικά με τις υπό ψήφιση αλλαγές της νέας ΚΑΠ: « Το ελληνικό σύστημα διακυβέρνησης καλείται να θέσει την αγροτική ανάπτυξη στην πρώτη γραμμή των πολιτικών, που δύνανται να δώσουν μία βιώσιμη διέξοδο ανάπτυξης για την ελληνική ύπαιθρο, με πολλαπλασιαστική προστιθέμενη αξία, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην εθνική προσπάθεια εξόδου της Ελλάδος από την κρίση. Η μεταρρύθμιση της ΚΑΠ συνιστά μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για τη χώρα μας, ώστε να διαμορφώσει συγκροτημένη και μακρόπνοη εθνική στρατηγική στον πρωτογενή τομέα.» (από τον stqr.gr βλ. http://www.e-geoponoi.gr/2010-01-09-21-08-09/7821-2013-01-26-07-06-58.html)
Λίγες μέρες αργότερα η εφημερίδα «Καθημερινή» σε κύριο άρθρο της αναφέρει: «Η αγροτική παραγωγή στην Ελλάδα παρήκμασε και φτάσαμε στο σημείο να εισάγουμε ντομάτες από άλλες χώρες. Κάτι πήγε πολύ στραβά στον τρόπο που το κράτος αλλά και οι Βρυξέλλες αντιμετώπισαν το όλο ζήτημα. Πολλοί αγρότες έμαθαν να ζουν από τις επιδοτήσεις, χωρίς να ενδιαφέρονται πραγματικά για την ποιότητα ή την εμπορευσιμότητα των προϊόντων τους. Αυτό το μοντέλο τελείωσε. Ο πρωτογενής τομέας μπορεί να συμβάλει στην ανάκαμψη. Η Ελλάδα χρειάζεται μοντέρνους, παραγωγικούς αγρότες, που θα λειτουργούν επιχειρηματικά και με επαγγελματισμό. Το κράτος πρέπει να τους «πάρει από το χέρι» και να τους βοηθήσει στη μετάβαση σε ένα νέο, πιο παραγωγικό μοντέλο. Η εποχή των επιδοτήσεων και των «έκτακτων αποζημιώσεων» έχει παρέλθει, όχι μόνον επειδή δεν υπάρχουν λεφτά, αλλά επειδή έτσι οδηγήθηκε στην παρακμή ένας ζωτικός τομέας».(http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathpolitics_1_30/01/2013_481182)
Εχω αναλύσει τις μεγάλες δυνατότητες του αγροτικού τομέα και το σύστημα των «αγρο-συνεργειών». Επιβάλλεται τώρα επανεκτίμηση των δυνατοτήτων και ιεράρχηση των τομέων που παρουσιάζουν πράγματι δυνατότητες επενδύσεων, ικανότητες παραγωγής και απορρόφησης ανέργων με τη δημιουργία επιχειρήσεων και θέσεων εργασίας. Ο τομέας που παρουσιάζει σήμερα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ο αγροτικός τομέας, γιατί ταυτίζεται με την πραγματική μας οικονομία.
Ο αγροτικός τομέας από τη φύση του και την εκτεταμένη παρουσία του στην ενδοχώρα παρουσιάζει επιπλέον υψηλό δείκτη συνέργειας με άλλους κλάδους και τομείς της πραγματικής οικονομίας: μεταποίηση, εξαγωγές, τουρισμός, εστίαση, τοπικό εμπόριο, κοκ. Όλοι αυτοί οι τομείς συνδέονται με τον αγροτικό χώρο, επηρεάζονται από τις δραστηριότητές του, εξαρτώνται από τις πρώτες ύλες του (δημητριακά, φρούτα, λαχανικά, μέλι, κρέας, γάλα, ξυλεία, αλιεύματα, κοκ) και αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη συναφών υπηρεσιών (οικοδομή, μεταφορές, ενέργεια, περιβάλλον, τοπικές επενδυτικές πρωτοβουλίες, δράσεις υπέρ της κοινωνικής συνοχής, κοκ). Οι τομείς αυτοί συνολικά συνθέτουν έναν ευρύτερο κύκλο που αποκαλώ «σύστημα αγρο-συνεργειών». Το σύνολο των θέσεων εργασίας αυτού του οικονομικού πλέγματος αφορά όλες τις οικογένειες, αφορά βεβαίως και την αυτο-κατανάλωση και είναι διάσπαρτο σε ολόκληρη την επικράτεια.
Θεωρώ ότι η μεγέθυνση και η ανασύνθεση του ελληνικού ΑΕΠ θα προέλθει μόνο μέσα από την αύξηση της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών ποιότητας και κυρίως από αυτά του αγροτικού τομέα. Γι αυτό είναι απαραίτητο να εμπεδωθεί μια διαφορετική αντίληψη σε ό,τι αφορά την αγροτική ανάπτυξη: μια ανάπτυξη βιώσιμη, με στροφή στην ποιοτική παραγωγή, με προϊόντα φιλικά προς το περιβάλλον όπως προδιαγράφει ήδη η νέα ΚΑΠ, με πραγματική αναζωογόνηση της υπαίθρου, με ενίσχυση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής και αλληλεγγύης, με παραγωγούς εμφορούμενους από επιχειρηματική λογική και από μια νέα σχέση παραγωγού-καταναλωτή.
Η γενικευμένη οικονομική κρίση και οι πολιτικές λιτότητας προκαλούν στη χώρα μας δραματική αύξηση της ανεργίας και κυρίως ανεργία των νέων. Η μετεγκατάσταση των ανέργων στο χωριό, στην επαρχία και η ένταξή τους στην αγροτική παραγωγή και στο ευρύτερο σύστημα των «αγρο-συνεργειών» με οργανωμένο τρόπο, με τεχνική και επιστημονική υποστήριξη, με διοικητική υποβοήθηση και παραγωγικά κίνητρα θα δώσει διέξοδο σε εκατοντάδες χιλιάδες μορφωμένους νέους και νέες και παράλληλα θα αυξήσει την εθνική μας παραγωγή, μειώνοντας τις εισαγωγές και αυξάνοντας τις εξαγωγές.
Η προώθηση του οικονομικού μοντέλου των αγρο-συνεργειών συνεπάγεται ριζική ανατροπή του σημερινού υπερ-συγκεντρωτικού κράτους: θα επιφέρει ουσιαστική αποκέντρωση των οικονομικών δραστηριοτήτων, αναδιοργάνωση των υπηρεσιών με επίκεντρο την περιφέρεια, μεγάλης κλίμακας υποστηριζόμενη μετεγκατάσταση ανέργων και νέων από την πρωτεύουσα και τις άλλες μεγάλες πόλεις στην ύπαιθρο, και διασφάλιση της επιβίωσης και βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού σε εποχή κρίσης. Η απάντηση στην κρίση είναι συνεπώς η αγροτική παραγωγή, αλλά με σχέδιο, ρεαλισμό, τεχνική υποστήριξη και γνώση των δυσκολιών.
Το μεγάλο άλμα και στοίχημα της ελληνικής οικονομίας σημαίνει κυρίως στροφή στην παραγωγή, συνειδητή επιλογή κατανάλωσης ντόπιων προϊόντων, επιμονή στην ποιότητα, συστηματική προβολή του made in Greece. Γι αυτό πρέπει επειγόντως να συζητήσουμε για κίνητρα, μηχανισμούς στήριξης των νέων παραγωγών, μικρο-δάνεια με χαμηλό επιτόκιο, με δυό λόγια για ένα αποτελεσματικό σύστημα υποστήριξης των παραγωγών έξω από την απογοητευτική σημερινή γραφειοκρατία. Με δυο λόγια πρέπει να δούμε το όλο θέμα υπό το πρίσμα της νέας, «μικρής» αγροτικής επιχειρηματικότητας. Ο τομέας αυτός δημιουργεί σχετικά εύκολα θέσεις εργασίας και αυτο-απασχόλησης. Για τις μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις τα πράγματα μιλούν από μόνα τους. Για τις μεσαίες ή μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου, όπου απαιτούνται σημαντικά κεφάλαια, τα πράγματα είναι δύσκολα. Με βάση την δραματική εμπειρία του παρελθόντος (μεγάλα δάνεια, υψηλά επιτόκια, κόστος μελετών, κόστος των κτιριακών εγκαταστάσεων κοκ) γνώμη μου είναι ότι χρειάζεται μεγάλη προσοχή και σωστή εκτίμηση των δεδομένων, ειδικά στην εποχή της κρίσης. Επομένως είτε μιλούμε για παραδοσιακές είτε για νέες καλλιέργειες, η στροφή στον αγροτικό τομέα προϋποθέτει ρεαλισμό, προσαρμογή στα ελληνικά δεδομένα και όχι απομίμηση ξένων προτύπων, προϋποθέτει απίσης προσωπική εργασία, διάθεση συνεργασίας με ομοειδείς επιχειρήσεις για συνέργειες και οργάνωση της εμπορικής διάθεσης του προϊόντος. Σημαίνει κοινωνική αναβάθμιση του αγρότη, του παραγωγού γενικότερα, σημαίνει τελικά μια άλλη στάση ζωής αφού οι σχέσεις παραγωγού και καταναλωτή μπαίνουν σε νέα φάση.
Επιστροφή στο χωριό λοιπόν, για επιβίωση, για προκοπή και παραγωγή, αλλά με σχέδιο και γνώση κι όχι ως κούφιο σύνθημα ή παγίδα για αφελείς. Ένα χωριό σύγχρονο, αφού η πρόσβαση είναι πλέον εύκολη, οι υποδομές λειτουργικές και η ποιότητα ζωής ανθρώπινη, καλύτερη σε σχέση με αυτά που ζουν οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων. Ένα χωριό που παράγει, που αποτελεί μια οργανωμένη, δραστήρια και αλληλέγγυα τοπική κοινότητα ανθρώπων, που κάνει χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών, που ζει μέσα από την ειλικρινή συνεργασία των παραγωγών, των βιοτεχνιών, του εμπορίου και των καταναλωτών.. Το νέο οικονομικό μοντέλο πρέπει να είναι δυναμικό, παραγωγικό, ποιοτικό και εξωστρεφές. Κι αυτό σημαίνει εργασία, συνεργασία, συνέργειες, ώστε να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη, αμοιβαίο όφελος και ανάδειξη του εθνικού δυναμικού μέσα από μια πραγματικά βιώσιμη ενδογενή ανάπτυξη.
Θα ήθελα να τονίσω εδώ ορισμένες πτυχές που παρουσιάζουν έντονο κοινωνικό και οικονομικό ενδιαφέρον:
- Σε ό,τι αφορά την ανάγκη συνεργασίας μεταξύ των ίδιων των παραγωγών θα ήθελα να πω ότι τόσο για λόγους οικονομιών κλίμακας όσο και λόγους θεσμικούς και κοινωνικούς, επιβάλλεται πλέον η επαγγελματική οργάνωσή τους σε νέα βάση (κυρίως ομάδες παραγωγών, δίκτυα παραγωγών για την προώθηση των προϊόντων τους, κλπ)
- Οι σχέσεις επίσης παραγωγών και καταναλωτών έχουν μπει σε νέα βάση. Για πολλούς λόγους (ποιότητα προϊόντων, περιβαλλοντική πολιτική, κοινωνική συνοχή, κοκ) ένα σημαντικό μέρος των καταναλωτών επιθυμεί τη γνωριμία με τον παραγωγό, θέλει μια σταθερή σχέση με την πηγή προέλευσης των προϊόντων που καταναλώνει και σε κάθε περίπτωση θέλει μια ουσιαστική ενημέρωση σχετικά με τα προϊόντα αυτά. (βιολογικά, σύνθεση μεταποιημένων προϊόντων, κλπ)
- Τέλος, οι σχέσεις μεταξύ των παραγωγών και του εμπορίου υφίστανται σημεντικές αλλαγές. Η κρίση οδηγεί σε αναθεώρηση πολλών παραμέτρων (κόστος, κέρδος, σύστημα διάθεσης κοκ) και συνεπώς θα δούμε νέες πρωτοβουλίες υλοποίησης του συνθήματος «από το χωράφι στο ράφι»: πρωτοβουλίες κοινωνικής επιχειρηματικότητας, πρωτοβουλίες των παραγωγών, πρωτοβουλίες τοπικές, κλαδικές, κοκ.
Ολα αυτά τα στοιχεία οδηγούν σε μια νέα κατάσταση, σε μια νέα εποχή. Δεν είναι πλέον αποδεκτή από πολλούς η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην τιμή παραγωγού και στην τιμή τελικής διάθεσης (1 πρός 4-5) και δεν είναι επίσης αποδεκτή από πολλούς παραγωγούς ο τρόπος διάθεσης των προϊόντων τους (ελληνοποιήσεις, καθυστερήσεις πληρωμής, πρακτικές καρτέλ, κλπ). Σε μια χώρα όπου αποδεδειγμένα δεν λειτουργεί ο υγιής ανταγωνισμός, ο παραγωγός έχει δικαίωμα αλλά και υποχρέωση να παρέμβει συλλογικά, οργανωμένα, για να διασφαλίσει, στο μέτρο του δυνατού, τον σεβασμό της ταυτότητας του προϊόντος, την εκλογίκευση της τελικής τιμής διάθεσης, την αξιοπρεπή διαβίωση του ίδιου και τελικά, την πρόσβαση των ασθενέστερων ομάδων στην υγιεινή τροφή.
Πρέπει να ενισχυθεί στην πράξη το οπλοστάσιο κατά των επιπτώσεων της κρίσης, με κινήσεις που διευρύνουν τη συνεργασία όλων των παραγόντων, ωθούν τις δημόσιες πολιτικές σε νέους δρόμους για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής και της διατροφικής ασφάλειας του πληθυσμού. Η παραγωγή είναι πολύ σημαντική υπόθεση, αλλά αν δεν υπάρξουν συνέργειες με την εμπορία και τη διάθεση, αν δεν υπάρξει νέα αντίληση σε ό,τι αφορά τη συνεργασία και το αμοιβαίο όφελος, τότε ούτε ο παραγωγός θα ωφεληθεί ούτε ο καταναλωτής θα ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Οι «αγρο-συνέργειες» πρέπει συνεπώς να γίνουν πολυ-συνέργειες. Γι αυτό η σχετικές δημόσιες πολιτικές, εθνικές και ευρωπαϊκές, (παραγωγή, κίνητρα, μεταποίηση, διάθεση προϊόντων, κλπ) πρέπει να αντανακλούν ποιότητα, διαφάνεια, δικαιοσύνη, κοινωνικλή ένταξη, υπευθυνότητα για όλους. Οι παλιές γνωστές πρακτικές μας έφεραν στη σημερινή κατάσταση, τώρα όμως επιβάλλεται η προώθηση νέων αντιλήψεων, νέων ρόλων, νέας πολιτικής.
του
Αθανασίου Θεοδωράκη
πολιτικού επιστήμονα,
συγγραφέα του βιβλίου «Πίσω στο χωριό...Η απάντηση στην κρίση είναι η αγροτική παραγωγή», εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ
