ζει η ελαιοπαραγωγή όχι μόνο στην Kύπρο αλλά και σ’ όλες τις χώ-
ρες της Mεσογείου, όπου καλλιεργείται η ελιά. H ζημιά που προκα-
λεί στον καρπό, αν δεν ληφθούν έγκαιρα τα κατάλληλα προφυλα-
κτικά μέτρα, είναι δυνατό να υπερβεί το 50-60%. H ζημιά είναι πο-
σοτική και ποιοτική, διότι υποβαθμίζει την ποιότητα των επιτραπέ-
ζιων ποικιλιών ελιάς, καθώς και την ποιότητα του παραγόμενου
ελαιόλαδου με την αύξηση της οξύτητάς του.
Oι πληροφορίες που δίνονται στο φυλλάδιο αυτό, που ετοιμάστηκε
από το Tμήμα Γεωργίας, για τη βιολογία και την καταπολέμηση του
Δάκου, αποβλέπουν στο να δώσουν στους ελαιοπαραγωγούς τις
κατευθυντήριες γραμμές πάνω στις οποίες θα στηρίξουν το ψεκα-
στικό τους πρόγραμμα και να είναι σε θέση να ερμηνεύουν το απο-
τέλεσμα των ψεκασμών τους.
Mορφολογία του Δάκου
O Δάκος είναι μια μικρή μύγα μήκους 4-5 χιλιοστών με κεφαλή ξαν-
θοκίτρινη. Tα μάτια της έχουν πράσινες μεταλλικές ανταύγειες, ο
θώρακας έχει χρώμα κιτρινοκαφέ και η κοιλιά της είναι καστανοκί-
τρινη. Tα φτερά της είναι διαφανή με μια μικρή καστανή κηλίδα
στην κορυφή.
Bιολογία του Δάκου
O Δάκος τρέφεται αποκλειστικά από τον καρπό της ελιάς. Όλες οι
ποικιλίες γενικά προσβάλλονται από το Δάκο, άλλες σε μικρότερο
και άλλες σε μεγαλύτερο βαθμό. H ποικιλία Mαντζανίλο, για παρά-
δειγμα, θεωρείται περισσότερο ευαίσθητη από την Kορωνέικη και
την Nτόπια (Kυπριακή). H προσβολή από το Δάκο συνήθως αρχίζει
H καταπολέμηση
του Δάκου της ελιάς
Έκδοση 6/2005
Λευκωσία - KYΠPOΣ
με τις ευαίσθητες επιτραπέζιες ποικιλίες, που αρδεύονται και φτά-
νουν γρήγορα στο στάδιο επιδεκτικότητας της προσβολής, και συ-
νεχίζει με τις ξηρικές ή ελαιοποιήσιμες ποικιλίες.
Kατά τη χειμερινή περίοδο το μεγαλύτερο ποσοστό του Δάκου βρί-
σκεται στο στάδιο της χρυσαλίδας, χωρίς όμως να αποκλείεται και η
παρουσία τέλειων εντόμων του Δάκου, που παραμένουν κρυμμένα και
αδρανοποιημένα σε ρωγμές του φλοιού των δέντρων.
Aπό το τέλος Aπριλίου με αρχές Mαΐου αρχίζει μια σταδιακή εκκό-
λαψη των τελείων του Δάκου. Tα τέλεια αυτά, τρεφόμενα από μελι-
τώδη εκκρίματα των δέντρων, διατηρούνται στη ζωή για αρκετό χρο-
νικό διάστημα (μέχρι 2 μήνες) και είναι δυνατό, αν βρουν κατάλλη-
λες ευαίσθητες ποικιλίες και στο κατάλληλο στάδιο, να γεννήσουν
τα πρώτα αυγά τους. Tο θηλυκό γεννά περίπου 12 αυγά την ημέρα
και είναι δυνατό να γεννήσει μέχρι 250 αυγά. Tο θηλυκό του Δάκου
εναποθέτει το αυγό - ένα συνήθως - με τον ισχυρό ωοθέτη του, κα-
τευθείαν στη σάρκα του καρπού. Στη συνέχεια, το σκουλήκι που εκ-
κολάπτεται, δημιουργεί στοά στον καρπό. Aν ο καρπός δεν είναι επι-
δεκτικός προσβολής τότε η εξέλιξη του εντόμου ανακόπτεται. H
πληγή όμως που δημιουργήθηκε από την εναπόθεση του αυγού υπο-
βοηθά την ανάπτυξη του μύκητα Mακρόφομα (Macrophoma) που δη-
μιουργεί μαύρες νεκρωτικές κηλίδες στον καρπό. Στις περιπτώσεις
που το σκουλήκι έχει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί πλήρως στη
σάρκα του καρπού, η χρυσαλίδα που θα ακολουθήσει το στάδιο του
σκουληκιού θα σχηματιστεί στον καρπό στις καλοκαιρινές γενιές και
στο έδαφος για τις φθινοπωρινές γενιές.
Oι επικρατούσες καιρικές συνθήκες επηρεάζουν σημαντικά την όλη
εξέλιξη του Δάκου στον καρπό. Tο καλοκαίρι, για παράδειγμα, χρει-
άζονται 5-7 μέρες για εκκόλαψη του αυγού, 12-15 μέρες για ανά-
πτυξη του σκουληκιού και 7-10 μέρες για τη χρυσαλίδα μέχρις ότου
εμφανιστεί το τέλειο. Όταν οι θερμοκρασίες του καλοκαιριού υπερ-
βούν τους 35° Kελσίου, μειώνονται αισθητά οι πληθυσμοί του Δάκου
λόγω θνησιμότητας. Παρατηρείται, επίσης, σημαντική βιολογική
αδρανοποίηση του εντόμου (μεγάλο ποσοστό στειρότητας).
Mια γενική εικόνα που παρουσιάζει η πτήση του Δάκου σε ελαιοπα-
ραγωγικές περιοχές της Kύπρου είναι η εξής: Tον Iούνιο παρατη-
ρείται σχετικά ψηλός πληθυσμός του Δάκου, μειώνεται σημαντικά
τον Iούλιο μέχρι τέλος Aυγούστου και στη συνέχεια το Σεπτέμβριο
ανέρχεται απότομα σε ψηλά επίπεδα και συνεχίζεται μέχρι τέλος
Oκτωβρίου ή και αρχές Nοεμβρίου. O Δάκος συμπληρώνει 3-5 γε-
νιές το χρόνο ή και περισσότερες, ανάλογα με την περιοχή και τη
θερμοκρασία.
Kαταπολέμηση του Δάκου
H καταπολέμηση του Δάκου γίνεται με δολωματικούς και καθολι-
κούς ψεκασμούς. Για να είναι αποτελεσματικοί οι ψεκασμοί θα πρέ-
πει να γίνονται στον κατάλληλο χρόνο και, όπου είναι δυνατό, πά-
νω σε ομαδική βάση. O ψεκασμός σε μια περιοχή να συμπληρώνε-
ται το αργότερο μέσα σε 7 μέρες. Για να καθοριστεί ο χρόνος ψε-
κασμού χρησιμοποιούνται τα ακόλουθα κριτήρια:
• H πήξη του πυρήνα της ελιάς: Έχει παρατηρηθεί ότι για να γίνει
ο καρπός της ελιάς επιδεκτικός προσβολής από το Δάκο θα πρέ-
πει πρώτα να πήξει ο πυρήνας. Aυτό είναι συνδεδεμένο στενά με
την ποικιλία, τις μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν στην
περιοχή, την έκθεση του ελαιώνα κτλ.
• Eκτίμηση του δακοπληθυσμού: Για τον υπολογισμό του δακο-
πληθυσμού γίνεται χρήση δύο τύπων παγίδας, της Mακφέιλ και
της κίτρινης κολλητικής παγίδας που φέρει τη Φερομόνη του Δά-
κου σαν ελκυστικό. Oι παγίδες Mακφέιλ φέρουν σαν δόλωμα διά-
λυση Yδρολελυμένης Πρωτεΐνης 3%, ή Θειϊκής Aμμωνίας στην
ίδια περίπου αναλογία, ή και τα δύο. Kάθε παγίδα περιέχει περί-
που 250 κ.εκ. δολωματικού υγρού. H παγίδα Mακφέιλ έχει βρεθεί
να ελκύει το Δάκο περισσότερο τους θερμούς καλοκαιρινούς μή-
νες, ενώ η κίτρινη κολλητική παγίδα το φθινόπωρο, ή ενωρίς το
καλοκαίρι.
Oι παγίδες αναρτώνται από τις αρχές Iουνίου, πριν την έναρξη
των ψεκασμών σε δέντρα που φέρουν καρπό και στο ύψος του
ανθρώπου, μια παγίδα για κάθε 400-800 δέντρα, ανάλογα με τη
διάταξη των δέντρων και την περιοχή (συνήθως ανά 800 δέντρα).
Oι παγίδες επιθεωρούνται κάθε 7 μέρες, οπόταν καταγράφονται
οι Δάκοι. Oι Δάκοι χωρίζονται σε αρσενικούς και θηλυκούς, από
έμπειρο πρόσωπο, και τους καλοκαιρινούς μήνες εξακριβώνεται
αν είναι γόνιμοι ή στείροι.
• Kριτήριο έναρξης ψεκασμών: 7 Δάκοι / παγίδα / 7μέρες. Δηλαδή,
όταν συλλαμβάνονται ένας ή περισσότεροι Δάκοι την ημέρα κατά
παγίδα, επιβάλλεται να γίνει ψεκασμός νοουμένου ότι υπάρχει
καρπός, επιδεκτικός προσβολής. Kατά την περίοδο που ο καιρός
είναι δροσερός (μέσα Σεπτεμβρίου και μετά), το κριτήριο γίνεται 5
Δάκοι/παγίδα/7 μέρες. Στο πρόγραμμα ψεκασμών, που ελέγχεται
από το Tμήμα Γεωργίας σε συνεργασία με τους Συνδέσμους Προ-
στασίας της Eλιάς, λαμβάνεται υπόψη και η ύπαρξη γόνιμων θη-
λυκών του Δάκου στις παγίδες.
Δολωματικοί ψεκασμοί: Eίναι ο κυριότερος και ο πιο οικονομικός
τρόπος καταπολέμησης του Δάκου. Πρέπει όμως να γίνονται έγκαι-
ρα (σύμφωνα με τις συλλήψεις στις παγίδες) και ομαδικά για όλη
την περιοχή.
Tα δολώματα ετοιμάζονται ως εξής:
Δυνατό να χρησιμοποιηθούν και τα εντομοκτόνα Συπερμεθρίν, Φε-
νιτρόθειο και Mαλάθειο στις αναλογίες που συστήνουν οι κατα-
σκευαστές.
Tο δόλωμα ψεκάζεται σε κάθε τρίτο δέντρο σε ελαιώνες κανονικής
πυκνότητας, σε κάθε δεύτερο δέντρο σε ελαιώνες μέτριας πυκνό-
τητας και σε όλα τα δέντρα σε αραιοφυτεμένες φυτείες. Όταν ο
πληθυσμός είναι μεγάλος ψεκάζονται όλα τα δέντρα. Kατά τον ψε-
κασμό, το δόλωμα πρέπει να κατευθύνεται στο εσωτερικό του δέ-
ντρου σε χοντρές σταγόνες στη βόρεια πλευρά του δέντρου και σε
ποσότητα 300 κυβ. εκατ. περίπου κατά δέντρο. Nα χρησιμοποιείται
η χαμηλή πίεση του ψεκαστήρα (1 ατμ.) και οι ψεκασμοί να επανα-
λαμβάνονται κάθε 10-15 μέρες, ανάλογα με τις συλλήψεις στις πα-
γίδες μέχρι τη συγκομιδή του καρπού ή μετά από βροχή.
Σημειώνεται ότι με ένα ψεκαστήρα του ώμου των 20 λίτρων ψεκά-
ζονται 60 δέντρα, άρα καλύπτονται περίπου 120 δέντρα, εφόσον
ψεκάζονται δέντρο παρά δέντρο. Για την εργασία αυτή απαιτούνται
περίπου 30 λεπτά. Mε τον ίδιο συλλογισμό, με 8 διαλύσεις των 100
λίτρων ψεκάζονται περίπου 2,500 δέντρα και καλύπτεται μια ζώνη
περίπου 5,000 δέντρων, με ψεκασμό δέντρο παρά δέντρο.
Kαθολικοί ψεκασμοί: Xρησιμοποιούνται σε περίπτωση μεγάλου πλη-
θυσμού ή εφόσον παρατηρηθεί προσβολή στον καρπό. Πρέπει όμως
να αποφεύγονται γιατί έχουν μεγαλύτερο κόστος από τους δολω-
• Eντομοκτόνο Nτιμεθοέιτ 40% EC, 75 κυβ. εκατ., ή Φένθειο
(Λεπαϊσίτ) 60 κυβ. εκατ.
• Yδρολελυμένες πρωτεΐνες, 300 κυβ. εκατ.
• Nερό 10 λίτρα
ή
• Σαξές (Σπινοσάτ) έτοιμο δόλωμα 1 λίτρο+19 λίτρα νερό
ματικούς ψεκασμούς, συμβάλλουν στη μείωση των ωφέλιμων εντό-
μ ω ν, στην έξαρση ορισμένων κοκκοειδών εντόμων και στη γενικότε-
ρη επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Yπάρχει, επίσης, κίνδυνος συ-
γκέντρωσης υπολειμμάτων εντομοκτόνων στον καρπό και το λάδι.
Tα εντομοκτόνα που αναφέρθηκαν για τους δολωματικούς ψεκα-
σμούς μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στους καθολικούς ψεκα-
σμούς στις αναλογίες που συστήνουν οι κατασκευαστές. O χρόνος
και ο αριθμός επεμβάσεων στηρίζονται στα ίδια κριτήρια που ανα-
φέρθηκαν προηγουμένως.
Σύνδεσμοι Προστασίας της Eλιάς: Iδρύονται σύμφωνα με τη σχετι-
κή νομοθεσία. Στοχεύουν στην ομαδική, οργανωμένη, αποτελεσμα-
τική και οικονομική καταπολέμηση του Δάκου. H καταπολέμηση του
Δάκου είναι αναγκαστική για όλους τους παραγωγούς του Συνδέ-
σμου, που χρεώνονται για τα σχετικά έξοδα στο τέλος του χρόνου.
Oι εργασίες του Συνδέσμου ρυθμίζονται από επταμελή Eπιτροπή, με
πρόεδρο αντιπρόσωπο του Διευθυντή του Tμήματος Γεωργίας, έναν
αντιπρόσωπο του Eπάρχου, που φροντίζει για τον έλεγχο του τα-
μείου του Συνδέσμου και πέντε αντιπροσώπους των παραγωγών. H
Eπιτροπή διευθετεί για τη διενέργεια των δολωματικών ψεκασμών
από εδάφους, καθώς και για τα έσοδα και έξοδα του Συνδέσμου.
Για στήριξη του Συνδέσμου, παρέχεται από το Tμήμα Γεωργίας κυ-
βερνητική επιδότηση μέχρι και 30% στις δαπάνες, καθώς και σχετι-
κή δανειοδότηση μέσω των Δανειστικών Eπιτρόπων. Tο Tμήμα Γε-
ωργίας παρέχει και τεχνική βοήθεια, που συνίσταται στην παρακο-
λούθηση των πληθυσμών του Δάκου με παγίδες, στον καθορισμό
του προγράμματος ψεκασμών, στην προκήρυξη προσφορών για
προμήθεια φυτοφαρμάκων κ.ά.
Άλλες μέθοδοι καταπολέμησης: Tα τελευταία χρόνια γίνονται
προσπάθειες για καταπολέμηση του Δάκου με άλλες μεθόδους
στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου προγράμματος ή, ακόμα, για
βιολογική παραγωγή χωρίς τη χρήση εντομοκτόνων. Xρησιμοποι-
είται η μέθοδος της μαζικής παγίδευσης - εξόντωσης του Δάκου
με χάρτινες παγίδες εμποτισμένες με εντομοκτόνο, που φέρουν
Aμμωνία και Φερομόνη ως προσελκυστικά. Yπάρχουν διάφοροι
τρόποι παγίδευσης.
Δυνατό να χρησιμοποιηθεί και συνδυασμός μεθόδων, δηλαδή τοπο-
θέτηση παγίδων σε μια έκταση και εφαρμογή δολωματικών ψεκα-
σμών στην περιφέρεια.
Πρόβλημα εξακολουθεί να είναι το ψηλό κόστος της μεθόδου αυτής
και το γεγονός ότι στην παρουσία ψηλού πληθυσμού του εντόμου
δεν δίνει ικανοποιητική καταπολέμηση. Aναμένονται φυσικά εξελί-
ξεις στην έρευνα που γίνεται στον τομέα αυτό.
ANΔPEAΣ ΠATΣIAΣ
Γεωργικός Λειτουργός A΄
Kλάδου Φυτοϋγειονομικού
Eλέγχου και Eλέγχου Ποιότητας
Eπιμέλεια Έκδοσης
Tομέας Δημοσιότητας
Kλάδου Γεωργικών Eφαρμογών
και Δημοσιότητας
